Lopende onderzoeken

Net als de afgelopen twee jaren ondersteunen wij in opdracht van het ministerie van EZK de werkgroep Bestuurlijk Overleg voor een Veilige Energietransitie in Nederland (BOVEN).

De werkgroep BOVEN, waarin lokale en regionale collega-bestuurders zijn verenigd, is opgericht om lokale en regionale overheden te helpen bij de energietransitie. Bij de realisering van de energietransitie spelen lokale en regionale overheden immers een cruciale rol en komen bestuurders voor complexe opgaven te staan. Meer precies zoekt BOVEN naar manieren om het bestuurlijke perspectief op veiligheids- en gezondheidsrisico’s te combineren met de bestuurlijke opgave om de energietransitie te realiseren. 

Onze ondersteuning bestaat in 2023 onder meer uit de volgende activiteiten:

• het organiseren symposium van BOVEN en representatie tijdens 2 andere RES-congressen
• het opstellen van een bestuurlijke handreiking over decentrale energieopslag
• het opstellen van een bestuurlijke handreiking over goede praktijken van communicatie en participatie van de samenleving bij de energietransitie.

De afgelopen twee jaar hebben wij de werkgroep BOVEN onder meer ondersteund door:

• het schrijven van de Bestuurlijke handreiking ‘Omgaan met waterstofrisico’s’ (2022)
• het organiseren van het symposium Burgerbetrokkenheid bij de risico’s en onzekerheden van de energietransitie en het opstellen van de leerpunten ervan in een rapportage (2022)
• het schrijven van de Bestuurlijke handreiking ‘Omgang met veiligheidsrisico’s van de energietransitie’ (2021)
• het uitvoeren van een onderzoek naar de (juiste) omgang met actiegroepen (2021).

ProRail heeft als uitvloeisel van haar missie en visie als kernresultaat benoemd ‘een veilig en betrouwbaar spoor’. De te behalen kernresultaten zijn verder geconcretiseerd in 7 strategische prioriteiten. Eén van die prioriteiten is het opstellen van een integrale lange-termijn-ontwikkelagenda voor het spoor. Een geoperationaliseerde visie op wat ‘goede’ veiligheid op het spoor is, is daartoe noodzakelijk.

Daarom heeft ProRail aan Crisislab gevraagd om haar afdeling veiligheid te ondersteunen bij het opstellen van een proportioneel veiligheidskader om veiligheidsrisico’s onderbouwd af te kunnen wegen. ProRail zal dit veiligheidskader ook gebruiken in discussies met andere (overheids)partijen in het kader van vergunningverlening of toezicht.

Dit veiligheidskader moet daarom helpen om uitvoering te geven aan het proces van risicobeheersing, mede door begrippen als ‘ALARP’ en ‘standstill’ meetbaar te definiëren. Verder moet in het veiligheidskader aandacht zijn voor de verschillende ‘soorten’ veiligheid waar ProRail mee van doen heeft: arboveiligheid van werkenden aan het spoor, spoorveiligheid van de infrastructuur voor reizigers, verkeersveiligheid van reizigers die overwegen passeren, en de omgevingsveiligheid vanwege ongevallen op het spoor.

Zoals altijd moeten deze verschillende vormen van veiligheid (mede vanwege de discussies met andere (overheids)partijen) afgewogen worden met elkaar en met andere belangen die door het spoorvervoer worden gediend. Het op te stellen veiligheidskader zal dus behulpzaam zijn om deze belangen op managementniveau op een integrale manier af te wegen.

De gemeente ‘s-Hertogenbosch heeft recent een nieuw aanvullend vooronderzoek Ontplofbare Oorlogsresten (OO) laten uitvoeren. Hiermee heeft de gemeente inzicht in de locaties met mogelijke aanwezigheid van OO binnen de gemeente.

De volgende stap die de gemeente wil zetten, is het ontwikkelen van een eenduidige, proportionele omgang met OO bij processen en werkzaamheden binnen de gemeente ’s-Hertogenbosch. Dit zijn ruimtelijke ontwikkelingen bij eigen werkzaamheden (als werkgever) en werkzaamheden door derden (als opdrachtgever). De gemeente wil de proportionele omgang met OO vastleggen in een Nota Ontplofbare Oorlogsresten.

Crisislab is gevraagd om te helpen bij het opstellen van de Nota Ontplofbare Oorlogsresten. Proportioneel veiligheidsbeleid houdt volgens Crisislab in dat 1) het rekening houdt met zowel kans als effect, 2) risico’s waardevrij worden omschreven en 3) het gebaseerd is op een maatschappelijke kosten-batenanalyse. Deze drie aspecten zullen een plaats krijgen in de nota.

Eerder heeft Crisislab een hand-out voor gemeenten opgesteld waarin de drie bouwstenen voor proportioneel OO-veiligheidsbeleid staan genoemd. Deze hand-out is gepresenteerd op 11 november 2022 bij een congres dat is georganiseerd door hetin 2021 opgerichte Kenniscentrum-OO. De hand-out is hier te downloaden.

Al eerder heeft Crisislab voor het Kenniscentrum OO een onderzoek uitgevoerd om de taken en bevoegdheden die gemeenten hebben bij de omgang met OO te beschrijven inclusief eventuele onduidelijkheden over de invulling ervan (de zogenaamde witte vlekken). De rapportage kunt u hier vinden.

NGinfra (Next Generation Infrastructures) is een samenwerkingsverband van zes grote organisaties in Nederland (Alliander, Havenbedrijf Rotterdam, ProRail, Rijkswaterstaat, Schiphol en Vitens) dat kijkt naar oplossingen voor de infrastructuur van de toekomst. Bestaande kennis van de partners wordt gedeeld, maar voor problematieken waar nog geen (eenduidige) oplossing voor is, wordt in opdracht van NGinfra wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd.

Een van de thema’s binnen NGinfra is het Ontplofbare Oorlogsresten (OO), georganiseerd in de (thema)groep SIVOON (Samenwerking Infrabeheerders voor het Veilig Omgaan met de Ondergrond in Nederland). Het doel van deze themagroep is om een eenduidig en proportioneel beleid tot stand te brengen op het gebied van OO.

Ook op dit terrein blijken feiten vaak te ontbreken. Net als vorig jaar (2022) helpt Crisislab ook in 2023 SIVOON om tot de juiste onderzoeksvragen en inzichten te komen zodat (alleen) relevant onderzoek wordt gestart en uiteindelijk proportioneel veiligheidsbeleid rondom OO tot stand kan worden gebracht. Onder proportioneel veiligheidsbeleid verstaan wij beleid waarbij de kosten en baten in evenwicht zijn.

Op zondag 13 november 2022 vond een brand plaats in een complex van modulaire eenheden in Riekerhaven in Amsterdam. In opdracht van woonstichting Lieven de Key voert Crisislab, samen met voormalig lector brandpreventie René Hagen, een onderzoek uit naar de brandontwikkeling in relatie tot de wettelijke vereisten, de volgens de vergunning noodzakelijke en de feitelijk aanwezige brandveiligheidsvoorzieningen, en de mogelijkheid voor aanvullende (proportionele) brandveiligheidsmaatregelen.

In opdracht van de gemeente Nijmegen voert Crisislab een systematische analyse uit van 20 cases brandveiligheid en constructieve veiligheid. Dit is een verdieping op de beleidsevaluatie die in 2021 door de gemeente Nijmegen is uitgevoerd en waaraan Crisislab heeft bijgedragen.

In de gemeente Nijmegen worstelen gebouweigenaren (woningbouwcorporatie) en overheidsinstanties (gemeente, brandweer en omgevingsdienst) met de vraag hoe om te gaan met gelijkwaardige oplossingen om verouderde gebouwen brandveilig te krijgen. Crisislab is gevraagd om het proces te begeleiden om tot een nieuwe praktijk van advisering, toezicht en handhaving op brandveiligheid te komen, waarin de eigen verantwoordelijkheid van de gebouweigenaar meer centraal staat.

Op basis van een verkenning naar de toepassing van het gelijkwaardigheidsprincipe heeft Crisislab een andere invulling van het proces van vergunningverlening voorgesteld die vanaf 2017 in een pilotfase ‘proportionele brandveiligheid’ met betrokken partijen is uitgeprobeerd.

De pilot was er meer precies op gericht om te verkennen of dit andere proces woningcorporatie Talis haar primaire verantwoordelijkheid voor brandveiligheid kan laten dragen terwijl het bevoegd gezag (gemeente en gemandateerde Omgevingsdienst Regio Nijmegen; ODRN) en haar adviseur (de Veiligheidsregio Gelderland Zuid; VRGZ) hun wettelijke verantwoordelijkheid voor toezicht op de brandveiligheid toch adequaat kunnen invullen. De opbrengst zou moeten zijn dat Talis, makkelijker dan nu, gebruik kan maken van het gelijkwaardigheidsprincipe om tot een proportionele invulling van de brandveiligheidseisen te komen zonder dat het bevoegd gezag en haar adviseurs dit vanuit een gepercipieerde medeverantwoordelijkheid op voorhand.

De pilot heeft gedurende de eerste twee jaar geleid tot een aantal procesdocumenten die zijn vastgesteld door alle pilotdeelnemers. De proof of the pudding was echter de toepassing in een drietal concrete casus. De eerste casus zou daarbij parallel aan de nieuwe wijze van vergunningverlening ook nog ‘ouderwets’ getoetst worden door de VRGZ en ODRN. Nu in 2022 heeft de stuurgroep geconstateerd dat deze eerste casus lijkt te zijn vastgelopen op een verschil in inzicht tussen de adviseurs van het bevoegd gezag en die van Talis. Een tussentijdse gang naar landelijke adviescommissie gelijkwaardigheid heeft nog geen oplossing gebracht.

Aan Crisislab is gevraagd om een evaluatie van het proces uit te voeren gericht op een doorstart van de pilot.

De nieuwe Omgevingswet heeft als doelstelling om het bevoegd gezag meer ruimte te bieden om een integrale afweging te maken door, binnen bepaalde grenzen, te mogen ‘plussen en minnen’ met risico’s. Ingewikkeld voor lokaal bestuurders is daarbij dat de wet ook een effectgebaseerde benadering in het beleid voor omgevingsveiligheid nastreeft (effectgebieden, aandachtsgebieden, voorschriftgebieden) waarbij bestuurders hun ruimtelijke beslissingen moeten verantwoorden zonder echter bestuurlijk houvast te hebben door bijvoorbeeld de kwantificering van wat voldoende veilig is.

Op dit moment is er geen ondersteuning voor lokale en provinciale bestuurders die hen helpt om die integrale afweging te maken. Adviezen over alle mogelijke risico’s komen veelal gefragmenteerd op het bestuurlijke niveau aan en daar ontbreekt dan een instrument om die verschillende risico’s onderling te wegen maar ook om de nieuwe risico’s te vergelijken met de voordelen van de energietransitie waardoor ‘oude’ risico’s verminderen of verdwijnen.

In opdracht van het ministerie van EZK ontwikkelt Crisislab een hulpmiddel voor bestuurders om integrale veiligheidsafwegingen te kunnen maken specifiek voor de energietransitie. Hiervoor wordt een ‘risico-mengpaneel’ ontwikkeld waardoor inzichtelijk wordt welke veiligheidsconsequenties nieuwe activiteiten voor de energietransitie hebben op de omwonenden. Bij vergunningverlening kan dit dan betrokken worden in de verantwoording.

In opdracht van railAlert ondersteunt Crisislab bij het traject om railAlert beter te laten leren van incidenten.

In opdracht van het programma Politie en Wetenschap (P&W) ondersteunt Crisislab het basisteam Hoeksche Waard om de noodhulp te ontlabelen (dat wil zeggen dat er geen aparte noodhulporganisatie meer is) waardoor meer en beter invulling gegeven kan worden aan gebiedsgebonden politiewerk.

Deze ondersteuning is een vervolg van ons onderzoek Naar een efficiëntere noodhulp. In dit onderzoek, dat we ook in opdracht van P&W hebben mogen uitvoeren, hebben we drie experimenten in drie verschillende basisteams uitgevoerd om de noodhulp beoogd efficiënter vorm te geven. Een van de drie experimenten was het ontlabelen van de noodhulp. De ervaringen die we daarmee hebben opgedaan, worden gebruikt bij het traject in de Hoeksche Waard.

In 2018 heeft Crisislab de crisisorganisatie van het Radboudumc Nijmegen geëvalueerd. Een van de aanbevelingen die hierbij gedaan is, betreft het regelmatig beoefenen van kernfunctionarissen middels korte flitsoefeningen. Deze oefeningen worden sinds 2019 georganiseerd door Crisislab, in samenwerking met Bestuurs- en Beleidslab. Het gaat dan om een maandelijkse oefening met het (kern) Crisis Beleidsteam (CBT) en minimaal tweemaal per jaar een oefening met de Raad van Bestuur.